इतिहास

भारतीय हवामान खात्याचे मुख्यालय पुण्यात हलविण्यापूर्वी शिमला येथे होते. शिमला येथून पुण्यात मुख्यालयाचे हस्तांतरण 1926 च्या सुरुवातीला सरकारने मंजूर केले. मुख्यालयाचा पहिला विभाग हलवण्यात आला आणि मार्च 1928 च्या अखेरीस कामकाज सुरू केले आणि 1 एप्रिल 1928 पासून अखिल भारतीय हवामानशास्त्र अहवाल पुण्यातून प्रकाशित झाला. जून, 1928 मध्ये इमारत पूर्णपणे पूर्ण झाली आणि 20 जुलै 1928 रोजी भारतीय हवामानशास्त्र विभागाच्या नवीन इमारतीचे उद्घाटन महामहिम तत्कालीन गव्हर्नर जनरलच्या कार्यकारी परिषदेने केले. सर लेसली ऑर्मे विल्सन, बॉम्बेचे तत्कालीन गव्हर्नर, सर सेसिल मॅकवॉटर्स यांच्या उपस्थितीत, ज्यांनी विभागाच्या स्थापनेपासून केलेल्या कामाचा आढावा घेतला. 1928 च्या मध्यापर्यंत शिमलाहून पुण्यात कर्मचाऱ्यांचे हस्तांतरणही पूर्ण झाले. सप्टेंबर 1939 मध्ये दुसरे महायुद्ध सुरू होईपर्यंत संस्थेचे मुख्यालय पूना (सध्याचे पुणे) येथे राहिले. भारतीय हवामानशास्त्र विभागाचे मुख्यालय शिमलाहून पुण्यात स्थलांतरित झाले असल्याने पुणे हवामानशास्त्र कार्यालय "शिमला कार्यालय" म्हणून प्रसिद्ध आहे.

मुख्य टप्पे

• भारतामध्ये जगातील सर्वात जुन्या हवामान वेधशाळा आहेत. 1793 मध्ये मद्रास येथे पहिले खगोलशास्त्रीय आणि हवामानशास्त्रीय एकक सुरू झाले.
• 1875 मध्ये भारतीय हवामान विभागाच्या स्थापनेसह देशातील सर्व हवामानविषयक काम केंद्रीय अधिकाराखाली आणण्यात आले.
• टेलीग्राफीच्या आगमनाने 1878 पासून केंद्रीकृत डेटा रिसेप्शन आणि इंडियन डेली वेदर रिपोर्ट (IDWR) चे प्रकाशन सक्षम केले. 1887 मध्ये IDWR मध्ये पहिले हवामान तक्ते छापण्यात आले.
• १८८८ मध्ये अलिपूर, कलकत्ता येथे पहिल्या वेधशाळेच्या स्थापनेपासून भारतात भूकंपविषयक क्रियाकलाप सुरू झाला.
• 1905 मध्ये थिओडोलाइट्सच्या सहाय्याने फुग्यांचा मागोवा घेण्याच्या पद्धतीद्वारे वाऱ्यांचे वरचे हवेचे मोजमाप सुरू झाले.
• 1932 मध्ये कृषी हवामानशास्त्र क्षेत्रातील संशोधन उपक्रमांसाठी स्वतंत्र विभाग तयार करण्यात आला.
• रडार 1954 च्या सुरुवातीस विमान वाहतूक हवामान सेवेत आणले गेले.
• पोझिशनल अॅस्ट्रोनॉमी सेंटर- नंतर नॉटिकल अल्मॅनॅक युनिट म्हणून ओळखले जाणारे 1955 मध्ये स्थापन करण्यात आले.
• 1957 मध्ये कोडाईकनाल येथे पहिल्या ओझोन मापनासह पर्यावरणीय हवामानशास्त्राने भारतात आकार घेतला.
• भारतीय हवामान खात्याने 1964 मध्ये यूएस उपग्रहांकडून उपग्रह प्रतिमा प्राप्त करण्यास सुरुवात केली.
• 1942 मध्ये तयार करण्यात आलेल्या आणि 1969 मध्ये संचालनालयात श्रेणीसुधारित केलेल्या हवामानविषयक प्रशिक्षण सुविधा आता जागतिक हवामान संघटनेचे प्रादेशिक हवामान प्रशिक्षण केंद्र आहे.
• दूरसंचार संचालनालयाची स्थापना 1970 मध्ये विविध केंद्रांमध्ये वेगाने माहितीची देवाणघेवाण करण्यासाठी करण्यात आली.
• दूरसंचार युगाने 1973 मध्ये जागतिक डेटा एकत्रीकरण आणि संख्यात्मक हवामान अंदाजाची शक्यता निर्माण केली.
• हवामान सेवेची शंभर वर्षे (1875-1975) पी डी एफ पहा
• पुणे येथील राष्ट्रीय डेटा केंद्र 1977 मध्ये संगणकीकृत स्वरूपात हवामानशास्त्रीय डेटाची छाननी आणि संग्रहित करण्यासाठी तयार करण्यात आले.
• सुवर्ण जयंती भारत हवामान विभाग पुणे (1928-1978) पी डी एफ पहा
• इन्सॅटने 1982 मध्ये वातावरणाचे रिमोट सेन्सिंग आणि स्वयंचलित डेटा संकलनासाठी एक भूस्थिर मंच प्रदान केला.
• अंटार्क्टिका येथे पहिले हवामान केंद्र 1983 मध्ये भारत हवामान विभाग द्वारे स्थापित केले गेले.
• पहिली ग्लोबल सिस्मॉलॉजिकल नेटवर्क (GSN) मानक ब्रॉड बँड सिस्मॉलॉजिकल वेधशाळा 1996 मध्ये पुणे येथे स्थापन करण्यात आली.
• इंटरनेटने उत्तम सेवा देण्याचे मार्ग खुले केले आहेत. IMD ने 2000 मध्ये आपली अधिकृत वेबसाइट तयार केली.
• राष्ट्राची 125 वर्षे सेवा (1875-2000) पी डी एफ पहा
• 2002 मध्ये डॉपलर वेदर रडार्स (DWR) चक्रीवादळ शोध नेटवर्कमध्ये समाविष्ट केले गेले जे चक्रीवादळाच्या तीव्रतेचा अचूक अंदाज लावू शकतात.
• 2003 मध्ये वर्ल्ड स्पेस डिजिटल डेटा ब्रॉडकास्ट सिस्टमद्वारे हवामानविषयक डेटा आणि इन्सॅट इमेजरी लाँच करण्यात आली.